(ភ្នំពេញ)៖ មជ្ឈមណ្ឌលចងចាំជនជាតិដើមភាគតិច ខេត្តមណ្ឌលគិរី បានរៀបចំកម្មវិធី «ស្តាប់រឿងរ៉ាវរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ផ្សាភ្ជាប់សាច់រឿងរបស់មនុស្ស និងសាច់រឿងរបស់សត្វដំរីដែលមិនអាចកាត់ផ្តាច់ពីគ្នាបាន» ដោយមានការចូលរួមពីសិស្សចំនួន១២នាក់។

មជ្ឈមណ្ឌលចងចាំជនជាតិដើមភាគតិច បានអញ្ជើញវាគ្មិនឈ្មោះ ព្យោយ ទើវ អាយុ៨៥ឆ្នាំ គឺជាជនជាតិព្នង កើតនៅភូមិដាក់ដាំ ឃុំដាក់ដាំ ស្រុកអូររាំង ខេត្តមណ្ឌលគិរី ហើយបច្ចុប្បន្នរស់នៅភូមិពូតាំង សង្កាត់រមនា ក្រុងសែនមនោរម្យ ខេត្តមណ្ឌលគិរី មកធ្វើបទបង្ហាញ។

ព្យោយ ទើវ បានរៀបរាប់អំពីប្រវត្តិដំរី និងសារប្រយោជន៍ដំរីចំពោះគាត់និងក្រុមគ្រួសារព្រមទាំងសាច់រឿងត្រួសៗនៅមុនសម័យខ្មែរក្រហម ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម និងក្រោយសម័យខ្មែរក្រហម ដូចខាងក្រោម៖

ខ្ញុំឈ្មោះ ព្យោយ ទើវ អាយុ៨៥ឆ្នាំ ជាជនជាតិព្នង កើតនៅភូមិដាក់ដាំ ឃុំដាក់ដាំ ស្រុកអូររាំង ខេត្តមណ្ឌលគិរី។ សព្វថ្ងៃខ្ញុំផ្លាស់មករស់នៅភូមិពូតាំង សង្កាត់រមនា ក្រុងសែនមនោរម្យ ខេត្តមណ្ឌលគិរី។ ខ្ញុំបានរៀបការរួចនិងមានកូនចំនួន៥នាក់ ក្នុងនោះមានកូនស្រី២នាក់។ នៅឆ្នាំ១៩៧៩ កូនស្រីរបស់ខ្ញុំម្នាក់ស្លាប់ ហើយកូនប្រុសម្នាក់ទៀតបានស្លាប់ក្នុងឆ្នាំ១៩៨០។ បច្ចុប្បន្នខ្ញុំនៅសល់កូនតែ៣នាក់ ក៏បានរៀបការរួចហើយដែរ។ ខ្ញុំរស់នៅជាមួយកូនស្រី បន្ទាប់ពីប្តីរបស់ខ្ញុំស្លាប់នៅឆ្នាំ២០០៥។ ទ្រព្យសម្បត្តិដែលឪពុក ម្តាយខ្ញុំបន្សល់ទុកឱ្យគឺដំរីឈ្មោលមួយក្បាល ដែលមានឈ្មោះថា អាពុន អាយុ៤៥ឆ្នាំ ព្រមទាំងមានសុខភាពល្អ។ ចៅប្រុសខ្ញុំឈ្មោះ ណារ៉ូ អាប៉ូ អាយុ២៦ឆ្នាំ ជាអ្នកមើលថែដំរីបន្ត។ អាប៉ូ បានរៀបការ ហើយមានកូនប្រុសស្រីចំនួន២នាក់។

ដំរីដែលខ្ញុំមានសព្វថ្ងៃនេះគឺជាថ្នូរនឹងការពលីជីវិតរបស់លោកតាខ្ញុំ។ កាលពីដើមមានក្រុមគ្រួសារអ្នកភូមិមកស្នាក់នៅ និងបានសម្រាលកូននៅលើផ្ទះរបស់តាខ្ញុំ។ បន្ទាប់ពីសម្រាលកូនរួច ជីតារបស់ខ្ញុំក៏ធ្លាក់ខ្លួនឈឺ បន្ទាប់មកក៏ស្លាប់។ ក្រោយពីគាត់ស្លាប់បានមួយរយៈ ទើបយើងដឹងពីមូលហេតុនៃការស្លាប់របស់គាត់ «តាមពិតគាត់ស្លាប់ដោយសារខុសត្រណម»។ អ្នកភូមិបានដាស់តឿនឱ្យគាត់ទៅស្វែងរកអ្នកដែលបានសម្រាលកូននោះ ហើយធ្វើពិធីលៀងលោម។ ក្រោយមកក្រុមគ្រួសារខ្ញុំក៏បានទៅទាមទារសំណងពីក្រុមគ្រួសារដែលបានធ្វើឱ្យជីតាខ្ញុំស្លាប់។ សំណងដែលបានមកវិញគឺសងដំរីមួយក្បាល ឱ្យមកគ្រួសារខ្ញុំ ដើម្បីរៀបចំពិធីលៀងលោមនិងប្តូរជំនួសអ្នកស្លាប់។ នៅពេលយកដំរីចូលផ្ទះ យើងបានធ្វើពិធីសែនព្រេនដែលរៀបចំដោយគ្រូគង្វាលដំរី ដោយកាប់ជ្រូកមួយក្បាលសែន ហើយបន្ទាប់មកធ្វើពិធីសង្កត់ក្បាលដំរី ដើម្បីឱ្យដំរីស្លូត។ យើងបានចិញ្ចឹមដំរីនោះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។

ការចិញ្ចឹមដំរីរបស់បងប្អូនជនជាតិដើមភាគតិចមានត្រណមខ្លាំងណាស់ គឺយើងជឿលើការសែនព្រេន។ នៅពេលដែលដំរីមិនស៊ីចំណីឬមានដំបៅពេញខ្លួន យើងត្រូវពិភាក្សាគ្នាជាមួយក្រុមគ្រួសារ ឬសមាជិកសហគមន៍ក្នុងមូលដ្ឋាន ឬចាស់ទុំ ព្រឹទ្ធាចារ្យ ដើម្បីស្វែងរកគ្រួសារណាមួយដែលធ្វើខុសត្រណម ដូចជា៖ រៀបការកូនមិនបានត្រឹមត្រូវ, សម្រាលកូនគ្មានប្តីទទួលខុសត្រូវ, កូនស្រីមានផ្ទៃពោះដោយគ្មានអ្នកទទួលខុសត្រូវ, រលូតកូននៅផ្ទះឬនៅតាមផ្លូវ។ ទាំងនេះសុទ្ធតែត្រូវយកមកពិន័យ និងធ្វើការសែនព្រេនដំរី។ ការសែនព្រេននេះទៀតសោតត្រូវមាន ស្រា១កាទិន មាន់១ក្បាល និងជ្រូក១ក្បាល ដើម្បីសែនលាបំណន់។ ក្រោយពីដំរីជាសះស្បើយ ដំរីអាចធ្វើការងារបម្រើមនុស្សដូចធម្មតា។

គួបផ្សំជាមួយតួនាទីរបស់ខ្ញុំជាឆ្មបបុរាណ ខ្ញុំកាន់តែមានត្រណមច្រើន។ នៅពេលមានការអញ្ជើញឱ្យចូលរួមក្នុងពិធីមង្គលការរបស់អ្នកភូមិ ខ្ញុំមិនអាចចូលរួមបានទេ លុះត្រាតែក្រុមគ្រួសារកូនកម្លោះកូនក្រមុំឱ្យជ្រូកមកដំរីមួយក្បាល និងឱ្យគ្រួសារខ្ញុំមួយក្បាល ទើបខ្ញុំអាចចូលរួមបាន។ ដំរីមានអត្ថប្រយោជន៍ច្រើនណាស់ចំពោះមនុស្សយើង។ កាលពីសម័យមុន សូមបីនៅក្នុងសម័យ ប៉ុល ពត ដំរីត្រូវបានប្រើឱ្យដឹកជញ្ជូនសព្វាវុធនិងស្បៀង ដើម្បីវាយប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយវៀតណាម និងជាមធ្យោបាយធ្វើដំណើរ។ កាលពីមុនយើងគ្មានម៉ូតូ ឡាន ឬកង់ជិះទេ។ ដំរីអាចលីសែង ដឹកអីវ៉ាន់ ស្រូវអង្ករ ដឹកឈើដើម្បីសង់ផ្ទះ ដឹកស្បូវសម្រាប់ប្រក់ផ្ទះ ជួយដឹកមនុស្សឆ្លងអូរ ឬទៅមន្ទីរពេទ្យជាដើម។ សម័យឥឡូវ យើងមានយានជំនិះច្រើនប្រភេទ យើងមានប្រាក់ ដូច្នេះយើងមិនសូវពឹងពាក់លើដំរីខ្លាំងដូចកាលពីមុនទេ។ ប៉ុន្តែដំរីនៅតែមានប្រយោជន៍សម្រាប់គ្រួសារខ្ញុំ។ សព្វថ្ងៃនៅក្នុងភូមិពូតាំងមានដំរីស្រុកតែ៤ក្បាលប៉ុណ្ណោះ។

នៅពេលមានសង្គ្រាមរវាង លន់ នល់ និង សម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ខ្ញុំមានអាយុ១៦ឆ្នាំ។ ខ្ញុំក៏មិនដឹងរឿងរ៉ាវលម្អិតដែរព្រោះមិនបានរៀនសូត្រ ហើយរវល់តែជួយឪពុកម្តាយធ្វើស្រែចម្ការ។ ម្យ៉ាងកាលជំនាន់នោះមិនទាន់មានការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានទូលំទូលាយ ដូចជាបណ្តាញសង្គមបច្ចុប្បន្នទេ។ នៅពេលប៉ុល ពត ចូលមក ខ្ញុំត្រូវបានជម្លៀសចេញពីភូមិកំណើតទៅរស់នៅស្រុកកោះញែក នៅឆ្នាំ១៩៧៣។ ខ្មែរក្រហមឱ្យខ្ញុំធ្វើស្រែ ជីកប្រឡាយ លើកទំនប់ទាំងយប់ទំាងថ្ងៃ មិនបានសម្រាកឡើយ។ ចំណែកការហូបចុកមិនបានគ្រប់គ្រាន់ទេ។ ភាគច្រើនខ្ញុំហូបបបរលាយក្តួច។ ប្រសិនបើយើងឈឺមិនបានទៅធ្វើការ ខ្មែរក្រហមចាប់យើងទៅកសាង និងរៀនសូត្រ។ ខ្ញុំចាំថា ពេលដែលខ្មែរក្រហមហៅទៅរៀនសូត្រហើយ មិនដែលឃើញមានអ្នកណាត្រឡប់មកវិញទេ។ មិនដឹងអង្គការយកទៅណា ហើយមិនដឹងថាយកទៅសម្លាប់ឬយ៉ាងណាទេ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៩ បន្ទាប់ពី ប៉ុល ពត ចាញ់សង្គ្រាមវៀតណាម, វៀតណាមបានប្រមូលផ្តុំប្រជាជន ហើយធ្វើការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីស្រុកកោះញែកឱ្យត្រឡប់មករស់នៅតាមភូមិឋានវិញ។ ខ្ញុំបានត្រឡប់មកខេត្តមណ្ឌលគិរីវិញនៅឆ្នាំ១៩៨១ ហើយឆ្នាំ១៩៨២ ទើបខ្ញុំមករស់នៅក្នុងភូមិពូតាំង។

ដំរីត្រូវបានប្រើប្រាស់និងរំលេចឡើងខ្លាំងតាំងពីសម័យអង្គរ ដែលត្រូវបានពិព័ណ៌នានៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទនានា ដែលក្នុងនោះត្រូវបានប្រើនៅក្នុងកិច្ចការរាជការ ចម្បាំង និងការសាងសង់ប្រាសាទ ហើយនៅក្នុងសម័យអាណានិគមនិយមបារាំង, សម័យសង្រ្គាមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ ក៏មានការប្រើប្រាស់សត្វដំរីដើម្បីដឹកជញ្ជូនសម្ភារសឹក និងស្បៀង។ ប៉ុន្តែក្រោយមកដោយសារការរងផលប៉ះពាល់ពីការទម្លាក់គ្រាប់បែក, របបសម័យខ្មែរក្រហម និងសង្រ្គាមដែលអូសបន្ទាយធ្វើឱ្យចំនួនសត្វដំរីស្រុកមានការថយចុះជាបន្តបន្ទាប់។ នៅពេលបច្ចុប្បន្ន ដំរីព្រៃពូជអាស៊ីត្រូវបានប្រទះឃើញមានចំនួនប្រមាណ៥០ក្បាល នៅក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរី។

សាច់រឿងរបស់ ព្យោយ ទើវ ជារឿងរ៉ាវមួយក្នុងចំណោមរឿងរ៉ាវរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមចំនួន៥លាននាក់ទៀត ដែលជួយឱ្យក្មេងជំនាន់ក្រោយយល់ដឹងពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្ត រួមទាំងរឿងរ៉ាវរបស់សត្វដំរីរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង នៅក្នុងភូមិពូតាំង ខេត្តមណ្ឌលគិរី៕